We zijn online. Misschien zelfs vaker dan ons lief is. Hoe vaak heb je wel niet overwogen je social media te verwijderen? En toch. Er is iets wat ons trekt. Journalist en filosoof Doortje Smithuijsen (1992) dook in de wereld van onze online zoektochten, hoop en verlangens. Wat doet het met ons dat we steeds online zijn?
Waarom fascineert sociale media jou als filosoof?
Ik vind het heel spannend wat er gebeurt als mensen hun identiteit online vormgeven. Hoe hun eigen wereld dan verandert en de wereld om hen heen. Het zegt iets over onze samenleving.
Waarom willen we ons dan zo graag online uiten?
Kijk, er zijn heel veel redenen om je online te willen uiten, maar als je kijkt naar onze samenleving, dan draait die heel erg om succes. Het gaat om vooruitgang, prestaties en dat delen met anderen. Dat is best belastend en zwaar, om altijd maar vooruit te moeten gaan. Online is dat een stuk makkelijker. Of het nu gaat om een stappenteller, een nieuwe baan op LinkedIn of een foto op Instagram. Het is een manier om jezelf te profileren. En daarin zit denk ik een groot deel van het succes van die apps. Ze geven je een makkelijke manier om voor je gevoel te voldoen aan die eis van prestatie en vooruitgang.
Hoe rijmen we dat dan voor onszelf, dat we offline lang niet altijd succesvol zijn, maar dat online wel zo willen laten zien?
Dat lukt ook niet. Maar zeker op het moment dat het echte leven een beetje tegenvalt, kan het geruststellend zijn dat je je online nog altijd als succesvol persoon kunt profileren. De online wereld is veel makkelijker te beheersen. Dit is een vicieuze cirkel waardoor we steeds weer bij digitale oplossingen terug blijven komen. Het gevoel van controle maakt het verslavend.
Wat betekent dit voor waar we onze ‘zingeving’ zoeken?
Ik kan niet zoveel met de term zingeving. Maar ik geloof wel dat we gevoelsmatig allemaal heel hulpeloos zijn. Als we worden geboren zijn we meteen hulpeloos. Je moet door je ouders en je omgeving omarmd worden om te kunnen overleven. En dat hebben we nog steeds nodig. Maar ondertussen leven we in een samenleving die eigenlijk alleen maar individueel succes en de self-made persoon pretendeert. De onafhankelijke mens. Die discrepantie is heel ingewikkeld. We willen gehoord en gezien worden door anderen, maar moeten tegelijkertijd de schijn ophouden onafhankelijk en succesvol te zijn. Dan is eenzaamheid een logisch gevolg. Sociale media bieden daar een kortstondige oplossing voor. Een waar je wel steeds naar terug moet keren.
Als het echte leven tegenvalt, is het een geruststelling dat je altijd nog online succesvol kunt zijn.
Toch delen mensen online ook steeds meer over eenzaamheid. Hoe zie jij dat?
Herinner je je nog dat Stromae vorig jaar viraal ging met z’n filmpje over eenzaamheid en depressie? Dat vind ik een veelzeggend voorbeeld. We willen nooit iets over onze eigen eenzaamheid delen en daar kwetsbaar in zijn, maar op het moment dat zo’n filmpje viraal gaat delen we het wel allemaal. Omdat we ons ergens wel in herkennen, maar dat liever zelf niet willen uiten. Het punt is: zo tonen we allemaal ons respect voor Stromae, maar gaan we zelf niet echt met de problemen aan de slag. Het wordt meer een meme dan een echt gespreksonderwerp.
Waarom is het zo moeilijk om er een echt gespreksonderwerp van te maken en echt verbinding aan te gaan?
We leven steeds individualistischer. Onze tijd is er een van verstedelijking, flitsbezorgers en zelfscankassa’s. Digitalisering speelt daar een enorme rol in. We hoeven niet meer bij elkaar te zitten om een gesprek te hebben. Dat is een groot voordeel. Maar we leven ook steeds meer langs elkaar heen. Mensen neigen vaker naar digitale oplossingen voor gevoelens van onbehagen of eenzaamheid. Dat is gewoon makkelijker dan een echt gesprek of een gemeenschap. Het is makkelijker om op Instagram je heil te zoeken als je eenzaam bent, dan bij een kerk te gaan. Daar hoort ook bij dat je je inzet voor je omgeving en relaties aangaat met anderen. Daar hebben we simpelweg geen tijd meer voor. We moeten werken en presteren. Dus dan is de online oplossing een die beter past bij de huidige samenleving dan je aansluiten bij een kerk.
En toch werkt die online-oplossing niet écht, zeg je. Hoe kunnen we ontsnappen uit die verslavende vicieuze cirkel van eenzaamheid en uiteindelijk onbevredigende online verbinding of succes?
We moeten meer praten over de gevoelens, zoals stress en eenzaamheid die onder ons opzoeken van digitale afleiders liggen. Dat zou denk ik al een mooie stap zijn!
Over Bram
In de wereld van zingeving en mentale gezondheid speurt Bram naar alternatieven. Alternatieve blikken. Alternatieve keuzes. Alternatieve manieren van leven. In zijn verhalen, zijn boek Onzeker Weten én in zijn dagelijks werk als fietskoerier.
Wil je verder lezen?
Tweewekelijks een inspirerende overdenking in je mailbox?
Met bijpassende reflectievragen om zelf mee aan de slag te kunnen. Meld je hieronder aan. ⬇️