foto: Jan Verburg
We hebben nogal een overvloed. Aan spullen, mogelijkheden en keuzes. Soms is dat fijn, maar we worden er lang niet altijd gelukkiger van. Er goed mee omgaan valt nog niet mee. Hetzelfde geldt voor geld. In zijn nieuwe boek ‘Geld en Go€d’ zoekt theoloog Alain Verheij naar inspiratie in de bijbel: ‘Gelukkig is er nergens zo’n eigenwijs, geniaal, verrassend, brutaal en revolutionair stelletje ongeregeld te vinden’. Wat heeft dat stelletje ongeregeld ons te vertellen over geld?
Waarom moeten we het eigenlijk over geld hebben?
Geld is een belangrijk aspect van je voetafdruk op de wereld. Met elke cent die ik laat rollen, zet ik mensen aan het werk en verander ik de wereld en de economie. Voor mij is dat een religieuze zaak: hoe laat ik de wereld mooier achter dan ‘ie was? Dan kan ik heel goed zijn voor mijn gezin, lief voor mijn hond en aardig voor mijn buren, maar met de euro’s die ik rondstrooi heb ik een veel grotere impact op de wereld. Daarom moeten we het over geld hebben.
“Met de euro’s die ik rondstrooi heb ik een veel grotere impact op de wereld.”
Wat heeft een theoloog dan over geld te vertellen?
Kijk, er zijn een hele hoop mensen die iets over geld of ons huidige systeem te zeggen hebben. Vlaamse psychiaters zoals Paul Verhaeghe, tv-makers zoals Sander Schimmelpenninck met Sander en de kloof, journalisten, klimaatwetenschappers en natuurlijk economen. Allemaal verschillende aanvliegroutes die laten zien: het huidige systeem is aan het wankelen. Theologen moeten bijdragen aan dat gesprek.
Als theoloog vlieg ik het thema ‘geld’ aan vanuit de bijbel. Die staat vol teksten over de economie. Neem nou het bekendste gebed, het ‘Onze Vader’, daarin gaat het over “geef ons heden ons dagelijks brood” en “vergeef ons onze schulden”. Zo gebeurt er op elke bladzijde wel iets economisch in de bijbel.
Ik ga specifiek met twee hoofdpersonen aan de slag: Mozes en Jezus. Mozes krijgt de kans om vanuit het niets een nieuwe maatschappij op te bouwen. Maar hoe dan? Hij geeft zijn volk wetten die ook vaak economisch zijn. Ik heb geprobeerd daar waarden uit te destilleren, in combinatie met de waarden die Jezus uitstraalde als het over geld ging. Al was Jezus wel een stuk lastiger. Hij stond zo onverschillig tegenover geld, ging er zo wereldvreemd mee om. Hij roept op om je uitgeleende geld niet terug te vragen en je bezittingen te verkopen om het geld aan de armen te geven. Terwijl ik daarover zat te schrijven, zat ik met een schuin oog naar pensioenfondsen te kijken. Confronterend hoor.
“Je weet nooit waar die druppel terecht komt en wat er onder de grond mee gebeurt.”
Kan me voorstellen. Wat kun je er dan mee als je gewoon je huur moet betalen?
Jezus’ boodschap wil ik onverdund doorgeven. Als je daarmee nou de dag begint, dan doe je gedurende de dag vanzelf water bij de wijn. Daar zorgt het echte leven wel voor. Maar als je Jezus’ ideeën als startpunt aanhoudt, dan zul je aan het einde van de dag toch anders geleefd hebben dan als je dat niet doet.
Jezus stelt je de vraag wat je ten diepste drijft. Of je jezelf nu gelovig of ongelovig noemt, we hebben allemaal een religieuze drive. We hebben allemaal onze diepste waarden van waaruit we leven. Wat zijn je drijfveren? Dat herken je uiteindelijk wel aan de keuzes die je maakt. Waar stroomt je geld heen? Waar zit je tijd en aandacht?
Oke, dan maak ik hopelijk als individu andere keuzes. Maar is dat geen druppel op een gloeiende plaat?
Dat gevoel had ik ook aan het einde van m’n boek. Maar ik wilde niet eindigen met ‘het systeem is klote en we gaan er allemaal aan’. Een vriend tipte me om met ‘vreugde’ te eindigen. Die vreugde zit hem in een andere metafoor over een druppel. De profeet Jesaja heeft het over een sneeuwvlokje. Dat dwarrelt neer en verdwijnt in de grond. Je ziet er niks van, maar er gebeurt van alles. Er gaan dingen groeien en daar was dat sneeuwvlokje onmisbaar voor. Het is dezelfde druppel als die op de gloeiende plaat, maar nu gebeurt er ineens heel veel. Of neem ‘de druppel die de emmer doet overlopen’. We kiezen zelf onze metaforen.
Ik denk dat we van de ene metafoor naar de andere moeten: van de druppel op de gloeiende plaat naar het sneeuwvlokje van Jesaja. Dat is een kwestie van geloof. En van hoop. De hoop dat het niet zinloos is wat we aan het doen zijn. Natuurlijk neem ik het op tegen een macht die veel sterker is dan ik. Maar tegelijkertijd weet je nooit waar die druppel terecht komt en wat er onder de grond mee gebeurt.
“De heilige economie zegt: ‘je moet groeien’. Dat maakt je onvrij.”
Wat zou je mee willen geven om dit concreet te maken?
Om te beginnen, als je verschillende paden mag kiezen, weeg dan je opties niet aan de hand van inkomen, maar aan de hand van vervulling. Waar komt jouw rol op de wereld het best tot zijn recht? Als je gaat voor de financieel lucratiefste optie, zul je er niet veel gelukkiger van worden. Misschien ongelukkiger, omdat geld een groter deel van je leven opslokt. Het vervult niet.
En een andere: laat je niet als slaaf gebruiken. De bijbel is grote getuigenis tegen slavernij. Het verhaal van Mozes gaat over de bevrijding uit slavernij. We moeten nooit meer onvrij worden. Nu ziet die onvrijheid er anders uit. De heilige economie zegt: ‘je moet groeien. Je bedrijf moet groeien. Je moet persoonlijk groeien. Je moet presteren’. Dat maakt je onvrij. Het is iets waar we tegen moeten blijven vechten.
En ik heb nog een derde. Een goede preek bestaat ten slotte uit drie punten. We hebben haast om de wereld te veranderen. Het moet nu echt gebeuren. De opwarming van de aarde gaat te snel en onze decadentie gaat ten koste van mensen in andere landen. We kunnen niet zeggen: ‘ik ga na m’n pensioen iets goeds doen met m’n leven’. We moeten dat in onze jonge jaren al doen!
Over Bram: Met onverwachte gedachtegangen wil Bram vanzelfsprekende verhalen openbreken. Hij geeft zijn filosofische hersenspinsels handen en voeten als pionier bij De Kwekerij en in Onzeker Weten, het boek dat hij schreef met Rikko Voorberg en Gerko Tempelman.
Wil je verder lezen?
Tweewekelijks een inspirerende overdenking in je mailbox?
Met bijpassende reflectievragen om zelf mee aan de slag te kunnen. Meld je hieronder aan. ⬇️