Kan een relatie zonder afhankelijkheid? Moet je fouten van de ander vergeven en vergeten? Wat is de grens tussen iets voor de ander over hebben en jezelf wegcijferen?
In een serie van drie interviews vragen we relatietherapeut Christel de Pender het hemd van het lijf. Deel II gaat over het thema opoffering. Kan een liefdesrelatie zonder opoffering? Hoe blijf ik vrij terwijl ik toch de verbinding van een relatie zoek? En kan een relatie gezond blijven als een van beide zich langere tijd moet opofferen voor de ander?
Wat is je eerste associatie bij het woord opoffering binnen liefdesrelaties?
Dat zijn er gelijk twee. Er zit een mooie kant aan opoffering. Opoffering is nobel en op een bepaalde manier de basis van een relatie. Want zodra je een relatie aangaat, offer je al: je bindt je aan iemand, geeft je vrijheid deels op. Gelukkig vind je in dat offer vaak ook iets: liefde. Daarnaast denk ik ook gelijk aan een ongezonde vorm van opoffering in liefdesrelaties. Dat type opoffering heeft als motief het vervullen van een behoefte.
Bedoel je een behoefte van jezelf of van de ander?
Een behoefte van jezelf. Je offert jezelf op in de hoop dat je behoefte aan veiligheid of bevestiging bevredigd wordt. Dat gaat vaak onbewust. Wellicht denk je er zelfs bij ‘ik doe het voor de ander’, maar ten diepste doe je het omdat je denkt dat het nodig is. Nodig om te krijgen wat je wilt. Het voelt alsof het moet. Het is dan geen keuze, maar eerder een patroon.
Hoe werkt zo’n patroon dan?
Denk aan simpele voorbeelden: misschien leerde je als kind ‘als ik lief ben en mij aanpas, krijg ik een complimentje’ of ‘als ik goede cijfers haal, stem ik mijn ouders tevreden’. Het kind stemt haar gedrag af op de beloning die ze krijgt. Je past je aan, om liefde te ontvangen. En daarmee komen we meteen op een enorme spanning bij dit thema opoffering. Bij de eerste positieve associatie hoop je met je offer ook op liefde, maar er is een cruciaal verschil. In het eerste geval maak je een vrije keuze en bij het tweede doe je het omdat het moet en anders niet krijgt wat je verlangt.
“In elke relatie zijn er dagelijkse, kleine daden van opoffering die je kunt doen. Een ontbijtje maken voor de ander, echt luisteren zonder op je smartphone te kijken of het huis even opruimen.”
Dat lijkt mij best een subtiel onderscheid in de praktijk…
Het is inderdaad niet altijd duidelijk. Zeker niet voor mensen die van nature een aanpassend karakter hebben. Een sleutelwoord is innerlijke vrijheid. Dat je de bevestiging van de ander niet nodig hebt om vrede of rust te ervaren. Een offer betekent dat je iets geeft zonder dat je direct een beloning krijgt. En dat kun dus alleen als je een ander ‘reservoir’ aan vrede of rust hebt. Je kunt jezelf daar makkelijk mee overschatten. Zo innerlijk vrij zijn we vaak niet.
We hebben het meteen over grote woorden. Bestaat er ook een gezonde huis-tuin-en-keuken-opoffering in een relatie?
In elke relatie zijn er dagelijkse, kleine daden van opoffering die je kunt doen. Een ontbijtje maken voor de ander, echt luisteren zonder op je smartphone te kijken of het huis even opruimen. En dat zijn juist nu de dingen die je relatie goed doen. Als je daar beiden op gericht bent, levert dat veel vreugde op!
Waar ontstaan scheuren in relaties op dit gebied?
Bij het vergeten van die kleine daden van opoffering. En iets dieper daaronder: dat je moeilijk kunt verdragen dat de ander jouw vrijheid in de weg staat. We willen allemaal de ultieme vrijheid en de ultieme verbinding met elkaar. Dat kan natuurlijk niet samen. Je moet die opoffering dagelijks herhalen, een soort sterven aan jezelf. Dat is het tegenovergestelde wat we voorgespiegeld krijgen in de maatschappij.
“Het is romantisch om op je knieën te gaan bij een huwelijksaanzoek en het levert Insta-waardige plaatjes op, maar dat is iets heel anders dan dagelijks figuurlijk op je knieën gaan.”
Wat is dat dan volgens jou?
We worden aangemoedigd om vrij en onafhankelijk te zijn, en vooral op te komen voor onze eigen behoeftes. Daar past dat offeren en jezelf overgeven niet goed bij. Het is romantisch om op je knieën te gaan bij een huwelijksaanzoek en het levert Insta-waardige plaatjes op, maar dat is iets heel anders dan dagelijks figuurlijk op je knieën gaan. Terwijl die houding je paradoxaal genoeg juist vrijer maakt.
Hoe zie je dit terug in je praktijk?
Met het risico van generaliseren: ik ontmoet vaak jonge stellen waarbij de mannen erg gehecht zijn aan hun vrijheid. Hij wil de ruimte houden weekenden weg te zijn met vrienden, na een voetbalwedstrijd nog een uitgebreide derde helft te doen, etc. Zij heeft daar moeite want wil ook gezamenlijke dingen doen. Als daar conflict over komt, is het een kunst om daar goed doorheen te komen. Een typerend patroon kan zijn dat de man zich terugtrekt uit het conflict en de vrouw daardoor des te meer gaat aandringen. Als je vervolgens de echte confrontatie uit de weg gaat, vermijd je kwetsbaarheid door een eerlijk gesprek over elkaars behoeftes en wensen. Natuurlijk is het goed om ook je eigen leven te blijven leiden in een relatie. Maar het is ook noodzakelijk om de vraag te stellen ‘hoe blijven wij samen gelukkig?’. Dat gesprek is lastig en vermijden we liever. Het vrije, ongebonden leven is soms makkelijker dan het ‘nabije leven’.
Kan een relatie gezond blijven als de ene partner zich langdurig moet opofferen voor de ander, bijvoorbeeld vanwege een ernstige ziekte?
Dat is een hele klus. Ik behandelde een stel die tien jaar getrouwd waren toen hij een ernstige ziekte kreeg. Voor die diagnose was er al een lange tijd waarin hij veel klachten had. In die periode trok hij zich terug op zijn kamer en kon weinig betekenen in hun huishouden met kleine kinderen. Zij voelde zich alleen. Haar man was fysiek niet beschikbaar maar ook emotioneel op een afstand. Daarmee ontstond er een enorme kloof. Zij had het gevoel ‘ik moet het allemaal draaiende houden’ en had nooit geleerd haar behoeftes duidelijk te maken. Als ze dat probeerde, kon hij er niet mee uit de voeten. Gevolg was dat ze haar eigen leven ging leiden en hij ook. Zij offerde zich stilletjes op voor het gezin, ze werkte, zorgde, maar er was geen ruimte en daar ging ze aan onderdoor. Zo kwamen ze ook bij mij terecht.
Wat doe je dan in die gesprekken?
De eerste stap is het herkennen van elkaars eenzaamheid. Dat voelt als ontrafelen: ‘wat is er met jou gebeurd en met jou?’ Hij voelde zich ook alleen, overspoeld door zijn ziekte en alle gevolgen. En wist niet goed wat te doen met die kwetsbaarheid. Door goed naar elkaar te luisteren en de pijn, onmacht van elkaar te zien, nam dit stel de eerste stap van herstel. De volgende stap is dan nog steeds heel spannend: kun je je opnieuw aan elkaar geven? Je hebt net aangeleerd het allemaal zelf te doen omdat je geen steun kreeg. Het is dan een waagstuk om elkaar weer te gaan vertrouwen.
Ik denk dat dit type diepere opoffering vaker voorkomt naarmate je ouder wordt. Wat als je partner bijvoorbeeld dement wordt? De vraag ‘heb ik echt een keuze gemaakt voor de ander?’ komt dan op de agenda. Daarom is het huwelijk ondanks onze struggles ook iets moois. Je zegt: we kiezen voor elkaar, in goede en slechte dagen. En dat is spannend, want je weet niet wat de toekomst brengt. En als er dan lijden komt, gaat het erom spannen. Wat is je diepste waarde? Een fijn en comfortabel leven? Of is je diepste waarde een echt liefdevol leven? Bij dit laatste kan het ook betekenen dat je offert zonder terug te ontvangen in wereldse termen. En we moeten eerlijk zijn, soms lukt het gewoon niet om onze beloftes een leven lang vol te houden.
“Als jij je relaties om je heen hebt gehad waar mensen die keuze in goede en slechte dagen voorleven, kan dat een bron van inspiratie zijn.”
Hoe vinden mensen kracht voor dit type opoffering?
Dat verschilt natuurlijk per stel. Sommige mensen leren van goede voorbeelden. Filosoof Alain de Botton deed onderzoek naar wat relaties sterk maakt op de lange termijn. Een belangrijk succesvoorwaarde bleek het element ‘keuze’ te zijn. Als jij je relaties om je heen hebt gehad waar mensen die keuze in goede en slechte dagen voorleven, kan dat een bron van inspiratie zijn.
Gelovige mensen vinden kracht bij God. Opoffering is in het christelijk geloof een belangrijk thema. Jezus wordt in de Bijbel voorgesteld als de ware bruidegom voor iedereen. Met Pasen vieren christenen dat hij het ultieme offer brengt door te sterven. De liefde wordt vindbaar in het offer. Dat voorbeeld kan kracht geven om het vol te houden in je eigen relatie.
Het bekijken van liefdesrelaties door de bril van opoffering maakt het gevoelsmatig wel zwaar.
Ja, dat herken ik wel. Ik sprak er laatst over met een collega-relatietherapeut die het werk al veertig jaar doet. Hij vertelde mij dat hij in toenemende mate bij het sluiten van een huwelijk denkt ‘weet je wel wat je zegt eigenlijk? En wat je mogelijk te wachten staat?’ Dat is de zware kant ervan. Toch is er ook een lichte kant aan opoffering en relaties. Het herinnert mij eraan dat je elke dag door kleine gebaren kunt oefenen in de school van de liefde. En dat je op die school elke morgen weer beginner mag zijn.
.
Over Guido: “Als programmamaker bedenk en begeleid ik graag events waar mensen elkaar echt ontmoeten. Waar de ruimte is om stil te staan bij wat de moeite waard is het leven. Ik geloof dat religieuze bronnen en oefeningen daarbij behulpzaam kunnen zijn. Uitgenodigd om dit te ervaren in de open ruimte van Holy Hub!“
Wil je verder lezen?
Tweewekelijks een inspirerende overdenking in je mailbox?
Met bijpassende reflectievragen om zelf mee aan de slag te kunnen. Meld je hieronder aan. ⬇️