Als mensen erachter komen dat ik – als sterrenkundige – met een dominee getrouwd ben, krijg ik vaak verbaasde blikken. ‘Jullie hebben vast interessante gesprekken thuis!’ lachen ze dan. Wat ze natuurlijk stiekem denken is: ‘Wetenschap en geloof, dat gaat toch niet samen?’
Inderdaad wordt de geschiedenis van natuurwetenschap en religie door orthodoxe atheïsten graag afgeschilderd als een epische strijd, met het proces tussen de Inquisitie en mijn collega-astronoom Galileo Galilei in de hoofdrol. En dat terwijl er in het verleden vaak helemaal geen verschil was tussen gelovigen en wetenschappers. Moe van dit populaire ‘conflictmodel’ (of zoals wetenschapshistorici het noemen: de ‘conflictmythe’) bedacht geoloog en evolutiebioloog Stephen Jay Gould een alternatief: het ‘onafhankelijkheidsmodel’. Hierin beschrijft hij wetenschap en religie als twee ‘Niet-Overlappende Magisteria’ (NOMA). Een magisterium – van het Latijnse woord ‘magister’ ofwel ‘leraar’ – definieert hij als een ‘omsloten kennisdomein, waarin een bepaalde methode ons waardevolle inzichten verschaft’. ‘Wetenschap’ is volgens Gould het domein van de testbare feitenkennis, terwijl hij ‘religie’ juist definieert als het domein van zingeving en ethiek. Wetenschap vertelt ons hoe het ís, geloof hoe het zou moéten zijn; en deze intellectuele boedelscheiding heeft grote gevolgen voor onze samenleving.
Neem bijvoorbeeld het grootste probleem van onze tijd: de opwarming van de aarde. Klimaatwetenschappers presenteren al tientallen jaren gruwelijke feiten die erop wijzen dat de mensheid afstevent op zelfvernietiging, en tóch wordt er nauwelijks iets gedaan. Hoe kan dat? Hiervoor kunnen we te rade bij niemand minder dan Albert Einstein, die schreef:
‘Wetenschap zonder religie is lam, religie zonder wetenschap is blind.’
Wetenschap (‘de lamme’) kan weliswaar experimenteel aantonen wat de feiten zijn, maar helaas bestaat er geen enkel experiment dat kan aantonen wat wij – als individu én als mensheid – met die feitenkennis moeten doen. Dat valt onder het domein van ethiek en zingeving (‘de blinde’), die weer de feiten nodig hebben om de juiste morele koers te kunnen uitstippelen. Enkel sámen kunnen de twee magisteria dus daadwerkelijke verandering teweegbrengen.
Dit is waarschijnlijk waarom de voornaamste gelegenheden waar ik wetenschappers en gelovigen massaal zie samenstromen klimaatdemonstraties zijn. Daar zie ik de leden van Scientist Rebellion, uitgedost in hun witte jassen, trots marcheren naast organisaties als Christian Climate Action die op hun spandoek declameren: ‘Wij geloven in een leven na olie!’ Dit is waar het om gaat: de morele visie van zingeving geïnformeerd door de feiten van de wetenschap. Blinde gelovigen hijsen de lamme wetenschappers op hun schouders, en sámen marcheren ze moedig voorwaarts. Net als ik en mijn echtgenoot – de lamme en de blinde – al heel lang perfect op elkaar aansluiten, zo sluiten ook wetenschap en geloof perfect op elkaar aan in de strijd voor een betere wereld.
Over Margot: Dr. Margot Brouwer studeerde Natuur- en Sterrenkunde aan de Universiteit van Amsterdam, en rondde daar als eerste student de master ‘Gravitation and Astroparticle Physics’ af. Vervolgens promoveerde Margot aan de Universiteit Leiden op het onderwerp van donkere materie en alternatieve zwaartekracht, en werkte als sterrenkundig onderzoeker aan de Universiteiten van Amsterdam en Groningen. Op dit moment schrijft Margot een boek over de combinatie van natuurwetenschap en zingeving door middel van Spinoza’s filosofie. Voor meer informatie, zie: www.margotbrouwer.nl.
Tweewekelijks een inspirerende overdenking in je mailbox?
Met bijpassende reflectievragen om zelf mee aan de slag te kunnen. Meld je hieronder aan. ⬇️
