Breaking: God presenteert nieuw programma van de NPO.
De directeur van de NPO belt naar de hemel en vraagt of hij doorverbonden kan worden met God. Of God een programma zou willen presenteren, vrijdagavond 20:00, prime time. Wat voor soort programma heeft de directeur in gedachten, vraagt God. ‘Wij dachten zelf aan een reality show zoals ‘Big Brother’ of de ‘Rijdende Rechter’, dat past wel bij uw brand. ‘Ik zou zelf liever een satirisch programma doen, zoals ‘Zondag met Lubach’ – uiteraard niet op zondag want dat is mijn vrije dag – maar iets met humor waar je de gasten goed kan roasten’, antwoordt God.
Veel van ons zouden, net als de NPO-directeur, verrast worden door het antwoord van God. Wij associeren God eerder met een statige, plechtige koning dan met de presentator van een ludiek avondprogramma. Toch zijn er Bijbelverhalen te vinden waarin God juist door middel van humor probeert de mens een les bij te brengen.
De uitvinding van de eeuw: de baksteen
In het verhaal van de Toren van Babel (Genesis 11:1-9) krijgen we een inkijkje in de eerste menselijke beschavingen. De mensheid is neergestreken in Mesopotamië, de vruchtbare vallei tussen de rivieren de Eufraat en de Tigris. Dit gebied was het Silicon Valley van die tijd, alle grote techbedrijven waren er gevestigd en er werden aan de lopende band nieuwe uitvindingen gedaan. Het alfabet, het wiel en het wetboek vinden hier hun oorsprong. Maar de meest revolutionaire uitvinding was de baksteen. In Genesis 11:3 lezen we hier een verslag van ‘Zij zeiden tot elkaar: “Kom, laten wij van klei blokken vormen en die goed bakken in het vuur.” De kleiblokken gebruikten ze als stenen en de aardpek als specie’.
De uitvinding van de baksteen ontketende een militaire, economische, culturele, politieke en religieuze kentering in het menselijk bestaan. Op militair gebied kon de mens zich verdedigen achter onderdoordringbare muren. Daarnaast maakte de handel in bakstenen de inwoners van Babel tot de rijkste volken ter wereld. Ook op cultureel gebied betekende de opkomst van de baksteen, samen met de opkomst van de landbouw, dat de mens zich voor het eerst permanent in grote groepen op een plek konden vestigen: steden. En heersers demonstreerden hun politieke macht door de meest imposante gebouwen van die tijd te bouwen met exorbitante, geglazuurde bakstenen in felle kleuren. Maar de meest baanbrekende kracht van de baksteen bevond zich op religieus gebied: hiermee zou de mens ongelimiteerde toegang hebben tot de kracht van de goden.
Een directe verbinding met de hemel
In Genesis 11:4 lezen we hoe de baksteen hier een rol in speelde ‘Zij zeiden: “Kom, laten we een stad bouwen met een toren die tot aan de hemel reikt”’. Deze grootspraak heeft wel wat weg van de grote uitspraken van moderne CEO’s van Big Tech bedrijven zoals Elon Musk of Sam Altman. Alsof de uitvinders van de baksteen à la Steve Jobs in een zwarte coltrui op een podium het nieuwste wondermiddel van de mensheid staan te pitchen: de baksteen 14 pro.
In die tijd dacht men dat goden op bergen woonden, daar waar hemel en aarde elkaar het dichtst raken. De Toren van Babel was dan waarschijnlijk ook bedoeld als een soort menselijke namaakberg, als een tempel, die de mensheid toegang tot de kracht van de goden zou verschaffen. Alsof de bouwers van de toren hiermee als het ware een directe verbinding met de goden zouden kunnen krijgen. Hiermee zouden de inwoners van Babel alle crises van die tijd het hoofd kunnen bieden: met de directe toegang tot de goden zou geen oogst meer mislukken, geen oorlog meer verloren worden en geen plaag de stad meer teisteren.
The roast of Babel
God drijft in de verzen die volgen openlijk de spot met de blaaskakerige technologie van de CEO’s van Babel. Gelijk na het plan om een toren te bouwen die tot aan de hemel reikt, lezen we in vers 5 hoe God moet neerdalen om de toren te inspecteren. In vers 7 zegt God ‘Laten wij hun taal verwarren, zodat zij geen van allen elkaars taal kunnen begrijpen’. Het woord voor ‘baksteen’ in vers 4 bestaat uit de stamletters l-v-n. Het woord voor de spraakverwarring die God aanricht bestaat uit een omdraaiing van deze letters: n-v-l. Alsof God hiermee wil aangeven dat de mensen met al hun technologische doorbraken het tegenovergestelde zullen bereiken van wat ze willen. En inderdaad, waar de inwoners van Babel in vers 4 nog zeiden dat ze een stad en toren zouden bouwen ‘zodat we niet over de aarde verspreid raken’ lezen we in vers 8 ‘En de Heer verspreidde hen van daar over de hele aarde’.
Hoe zit het met de bakstenen van onze tijd?
Wat was nu de fout van de mensen uit Babel? Is het dat zij de moderne wetenschap van die tijd gebruikten om een beschaving op te bouwen? Dat niet per se, in verschillende Bijbelpassages worden vindingrijkheid en bouwkunst immers juist als expliciete gaves van God gespresenteerd. Maar de Bijbel is onverdeeld kritisch op elke menselijke poging om technologische vooruitgang haast goddelijke proporties toe te kennen. Neem de farao van Egypte die met zijn high tech leger van paarden en wagens de Israëlieten achtervolgt; God stort ze in zee. Of de Filistijnen die met hun indrukwekkende krijgsheld Goliath lopen te pronken; God laat hem vellen door de herdersjongen David en een handjevol kiezels.
Hoewel technologie en innovatie dus in zichzelf niet verkeerd zijn is er wel degelijk een menselijke valkuil om ons vertrouwen hier volledig op te vestigen. Is het namelijk echt zo dat meer innovatie, technologie en uitvindingen per definitie tot een betere wereld leiden? Toen Steve Jobs ooit de eerste iPhone pitchte werd hij onthaald als de messias, maar inmiddels moet de EU wetten invoeren om kinderen te behoeden voor de verslavende werking van de telefoon. Het internet werd ooit gepresenteerd als dé manier om de hemel op aarde te krijgen, het was een verzameling van alle menselijke kennis die ervoor zou zorgen dat de gehele mensheid, net als in de tijd van Babel, verenigd zou worden. Je hoeft echter maar een paar minuten op X te scrollen om te zien dat het internet niet noodzakelijkerwijs tot meer onderlinge eenheid leidt. Het is dus ook maar de vraag of de nieuwste baksteen van deze tijd, artificiële intelligentie, wel degelijk de grootspraak van haar uitvinders zal kunnen waarmaken.
Tip van de schrijver: laat je af en toe roasten door God
Een van de redenen dat de Bijbel ook vandaag relevant is, is omdat zij hier niet in meegaat. De Bijbel schroomt er niet voor om onze menselijke beperktheid bloot te leggen, desnoods door ons te roasten en de spot met ons te drijven. Het verhaal van de Toren van Babel waarschuwt ervoor om goddelijke proporties toe te kennen aan onze eigen technologische innovatiekracht. Misschien is het verfrissend om je af en toe te begeven op plekken, zoals bijvoorbeeld de kerk, waar we ook om ons menselijke vooruitgangsdenken leren lachen, waar we ons als het ware laten roasten door God en daardoor onze eigen tekortkomingen leren inzien. Want zoals Rabbi Jonathan Sacks zegt: ‘alleen als God God is, kan de mens mens zijn’.
Artikel van Pieter Bruegel de Oude
Peter is masterstudent aan de Protestantse Theologische Universiteit en schrijft over het snijvlak van cultuur en theologie. Door culturele iconen te verbinden met de bronnen van de Bijbel, kerk en de Christelijke traditie onderzoekt hij op welke manier deze ook vandaag de dag ons kunnen inspireren en bevragen.
Tweewekelijks een inspirerende overdenking in je mailbox?
Met bijpassende reflectievragen om zelf mee aan de slag te kunnen. Meld je hieronder aan. ⬇️
