“Vergeving is een cruciale bouwsteen om het lang met elkaar vol te houden”

We gebruiken het woord vergeving weinig in onze taal. Vergeving was ooit meer een spiritueel of religieus begrip, maar door de secularisatie is het naar de achtergrond geraakt. Het komt de laatste jaren weer meer op, maar dan in een psychologische context.

Krijgt vergeving in de psychologische context een andere betekenis dan in de religieuze?

Dat vind ik een lastige vraag. Vergeving heeft een definitie: als je vergeeft, reken je de ander diens kwaad niet aan. En die definitie is in alle contexten hetzelfde. Je kan wel zeggen dat de nadruk bij de psychologie meer ligt bij het jezelf vrijmaken of losmaken van wat die ander je aandoet. En dus minder ligt bij wat vergeving voor de ander of voor je relatie betekent.

Vind je dat ‘jezelf losmaken’ een belangrijk onderdeel?

Absoluut! Er is een bekende uitspraak, toegeschreven aan verschillende personen: Resentment is like drinking a poison and waiting for the other person to die. Met andere woorden: als je bitterheid vasthoudt, vergiftig je jezelf. Uit onderzoek blijkt steeds duidelijker dat die ‘vergiftiging’ letterlijk doorwerkt in je lijf. Door bitterheid gaat je bloeddruk omhoog en kun je maagklachten krijgen. Het vreet je van binnen op.

Tegelijkertijd denk ik als relatietherapeut bij vergeving vooral aan relaties en herstel daarbinnen. En dan zie ik dat vergeving een cruciale bouwsteen is om het lang met elkaar vol te houden. Dat geldt voor alle relaties. Vergeving is zo cruciaal omdat we allemaal onze relaties instappen met onze eigen ‘hechtingskwetsuren’.

“We nemen eerdere kwetsingen mee als ongeziene bagage”

Hechtingskwetsuren? Dat moet je even uitleggen.

Ik heb in deze serie eerder iets gezegd over het belang van onze hechtingsgeschiedenis voor onze relaties in hier-en-nu. Als we geboren worden, zijn we volledig afhankelijk van onze ouders of verzorgers. Kernvraag bij hechting is: in hoeverre is er door mijn ouders voldaan aan basisbehoeften als veiligheid, verbinding, autonomie, kunnen experimenteren etc?

Omdat we niet in een perfecte wereld leven, geldt voor de meeste mensen dat er ook niet perfect aan onze behoeftes is voldaan. Onze ouders zijn niet volmaakt. Er zijn natuurlijk allerlei gradaties in, maar je kunt wel stellen dat we allemaal onze tekorten hebben. Daarnaast is het onvermijdelijk dat je bij het opgroeien ook gekwetst wordt, in vriendschappen of eerste liefdesrelaties. Deze tekorten en kwetsingen kun je benoemen als hechtingskwetsuren. En die neem je mee als ongeziene bagage op het moment dat je een relatie start. En dat is van belang omdat je hechtingsgeschiedenis mede bepaalt hoe je vandaag relaties aangaat.

Kun je daar een voorbeeld van geven?

Ik beluister vaak verhalen van mensen in therapie die gekwetst zijn in eerdere relaties. En die daardoor de neiging hebben zich af te sluiten van diepgaande contacten. Cliënten zeggen soms letterlijk (en heel begrijpelijk!) ‘ik heb een besluit genomen, ik laat mij niet meer kwetsen.’ Ze bouwen als het ware een muur om zichzelf, waardoor anderen niet meer kunnen binnenkomen op emotioneel niveau.

Op het moment dat ze toch een nieuwe relatie aangaan, roept deze houding natuurlijk veel op bij de partner. Stel je voor dat die nieuwe partner een appèl doet op mijn client, dan voelt die zich onveilig en trekt zich terug. Als dat vaker gebeurt, trekt die nieuwe partner zich natuurlijk ook terug. Soms zelfs letterlijk uit de relatie. En dan loopt de client in dit voorbeeld weer een nieuwe hechtingskwetsuur op. Onverwerkte kwetsuren of pijn veroorzaken weer nieuwe kwetsuren bij jezelf en de ander. En de enige manier om die cirkel te doorbreken is vergeving.

Vergeving van wie dan in dit verband?

Je moet degene vergeven die jou iets hebben aangedaan. Mensen die je pijn hebben gedaan of een tekort hebben bezorgd. Dat betekent dat je die pijn en tekort eerlijk onder ogen ziet en echt voelt dat het pijn doet. Pas dan kan je overgaan tot vergeving.

Gaat dat vaak zo bij relatietherapie? Dat een stel samen problemen ervaart, maar dat de sleutel voor herstel ligt in de persoonlijke (hechtings)geschiedenis van de partners?

Zeker. We nemen vaak de hechtingsgeschiedenis van beide partners afzonderlijk door. En dan is het belangrijk dat je eerst zelf erkent wat er gebeurd is, bijvoorbeeld ‘hier heb ik mij afgesloten voor de ander’, of ‘hier blijf ik op zoek naar bevestiging van de ander vanwege een tekort in het verleden’. Dat je het verband leert zien tussen hoe je huidige relatie en je eigen geschiedenis.

Het erkennen van wat er gebeurd is, kun je zien als een soort validering. Dat is heel belangrijk. Je kunt niet vergeven zonder erkenning van wat er gebeurd is. Validatie is meer dan jezelf snappen. Het gaat over emoties. Als ik boos ben en jij wuift het weg, dan voel ik mij niet gezien in mijn boosheid. Dan word ik nog bozer. Die boosheid groeit. Zo werkt het ook met pijn. Zo lang die niet wordt erkend van binnen en buiten, blijft die doorwoekeren. We doen dat vaak ook naar onszelf, we bagatelliseren pijn. ‘Stelt niet zo veel voor, deal with it, live with it’. Daarmee rationaliseren we en stoppen we iets weg wat niet weggestopt kan worden. Dat gaat woekeren en het woekert door in onze liefdesrelaties. Het begint er dus bij dat je je eigen hechtingskwetsuur erkent. En de volgende stap is dat je partner echt kan horen waar je gekwetst ben, binnen of buiten de relatie.

“We stoppen pijn weg die niet weggestopt kan worden.”

Ik denk hierbij aan stel, al heel wat jaren getrouwd. Ze konden geen kinderen krijgen en gingen sterk hun eigen leven leiden binnen het huwelijk. Hij was van nature een charismatisch figuur die veel deed in allerlei verbanden. Zij was een aanpasser. Zij werd depressief en kwam bij mij in behandeling. Ze zei op een gegeven moment over haar partner ‘ik heb mijzelf tien jaar lang niet gezien gevoeld door hem’. En dit bleek ook een patroon in haar verleden. Ze was nooit zo gezien, ook door haar ouders, had zichzelf altijd gered. Dat werd helder in therapie, eerst voor haarzelf en later ging zij dat ook uitspreken naar haar partner. En het goede was dat hij dat erkende. Hij zei ‘ik heb je verwaarloosd’. In dit hele proces kwam er een ommekeer in hun relatie en er ontstond opnieuw een diepe verbinding tussen hen.

Het lijkt wel of erkennen al bijna gelijk staat aan vergeven.

Ja, je merkt hoe cruciaal dat is. Ik moet daarbij ook denken aan de onlangs overleden aartsbisschop Desmond Tutu. Hij leidde de waarheids- en verzoeningscommissie na de afschaffing van de apartheid in Zuid-Afrika. Een van de kenmerkende dingen van dit proces was de ruimte die Tutu gaf aan slachtoffers om hun ervaringen te vertellen. De slachtoffers werden echt gehoord. Zonder dat kan er geen vergeving plaatsvinden. En ‘without forgiveness there is no future’ zoals Tutu zei. Daar zie je dat het principe van erkennen in het groot geïllustreerd. Maar ook in het ‘klein’ van onze relaties is er pas toekomst als we eerlijk erkennen dat er pijn en tekort is.

Komt het ook voor dat er bij verwijdering tussen stellen geen directe lijn is met eerdere kwetsuren? Maar dat de verwijdering zijn oorsprong heeft in iets wat tussen hen is gebeurd?

Jazeker. Waarom verliezen mensen de verbinding samen? Omdat ze een breuk voelen in de veiligheid van de relatie. Om verbinding te ervaren moet je het gevoel hebben dat die ander toegankelijk, open en betrokken is. Dat zijn de drie bouwstenen voor verbinding. In het klein ontstaat bijvoorbeeld verwijdering als je na een rotdag op je werk thuiskomt, je wilt uithuilen bij je partner, maar de ander geen ruimte wil geven aan je verhaal omdat er een andere afspraak buitenshuis wacht. Maar ik hoor ook verhalen van mensen die ervaren dat hun partner er niet is voor hen op momenten dat ze zich heel kwetsbaar voelen. Bijvoorbeeld bij het krijgen van een kind of bij ziekte. Dit kan heel pijnlijk zijn, omdat de partner het vaak niet eens doorheeft. Vaak gaan dit soort herinneringen woekeren onder water en is het nodig dat we in relatietherapie terug naar die ‘key moments’. Daar is de verwijdering ontstaan.

“Het lijkt maakbaar, maar heel vaak ervaren mensen ook onmacht om te vergeven.”

Wat doe je dan?

Eerst is het ‘horen’ belangrijk. Ik creëer de ruimte waarin mensen elkaar horen en op het moment dat ze luisteren ook laten merken aan elkaar dat ze luisteren. Door oogcontact bijvoorbeeld. Dat is lastig omdat mensen zich schamen en dan wegkijken. ‘Ik wil dit niet horen, ik houd mij liever afzijdig’. Kun je betrokken blijven en toch luisteren? En vervolgens teruggeven: ‘ik hoor dit, klopt dat?’. Na die afstemming kan de partner pas oprecht zeggen ‘sorry, ik baal er enorm van dat ik er niet voor je was.’

Als ik de stappen zo op een rij vertel, lijkt het maakbaar. Maar heel vaak ervaren mensen ook onmacht om te vergeven. Het kan heel heilzaam zijn om eerst onze onmacht te erkennen om te kunnen vergeven. De bekende verzetsstrijder Corrie ten Boom beschrijft deze onmacht treffend in de ontmoeting met haar voormalige kampbeul. Ze vertelt dat ze liefde en kracht nodig heeft van God om te kunnen vergeven. Vergeving ontvangen is ook niet maakbaar. Je kunt te trots of bang zijn om vergeving te ontvangen. De ander wil het schenken, maar jij wil het niet aannemen.

Het is niet zomaar iets om de weg van vergeving te gaan in een relatie. De al eerder genoemde bisschop Tutu zei dat je de hoop nodig hebt dat je in een universum woont met een moraal waarin het goede uiteindelijk zal overwinnen. Die hoop moet je wel hebben om de weg van vergeving te gaan. Als ik er niet op vertrouw dat het goede uiteindelijk zal overwinnen, durf ik het risico van vergeving niet te nemen.

Wil je verder lezen?

Tweewekelijks een inspirerende overdenking in je mailbox?

Met bijpassende reflectievragen om zelf mee aan de slag te kunnen. Meld je hieronder aan. ⬇️