Kan een relatie zonder afhankelijkheid? Wat is er aan de hand in je relatie als een van beide partners zich heel afhankelijk opstelt? Of juist totaal onafhankelijk diens eigen gang gaat?
In dit interview beantwoordt relatietherapeut Christel de Pender al je vragen over afhankelijk zijn in een relatie.
Hoe sta je zelf tegenover het begrip afhankelijkheid?
Tien, vijftien jaar geleden dacht ik bij afhankelijkheid eerlijk gezegd aan een droevig figuur. Iemand die altijd anderen nodig heeft en zelf geen beslissingen durft te nemen. Maar juist door het geven van relatietherapie en het leren over hechting ben ik afhankelijkheid steeds meer gaan waarderen. Het is iets moois en iets fragiels. En zonder afhankelijkheid kun je geen echte wederzijdse relatie aangaan. Ik merk in relatietherapie – zeker ook bij jongere mensen – dat ze vaak worstelen met die afhankelijkheid. Ze zien het als iets negatiefs als ze bevestiging nodig hebben of jaloers zijn.
Heb je daar een voorbeeld van uit je praktijk?
Een tijd geleden was er nog een stel bij mij, ergens in de dertig. Zij had moeite met het incidentele drugsgebruik van haar vriend. Het herinnerde haar aan het problematische gebruik van één van haar broers. Het stel had dus vaak ruzie over dat gebruik. Hij ervoer dat ze hem probeerde te controleren en trok zich terug uit het conflict. Zij ervoer dat gedrag van hem als laconiek.
Terwijl we deze dynamiek bespraken riep ze uit ‘o, ik ben echt een verschrikkelijk afhankelijk mens.’ Toen we verder spraken over de angst onder haar gedrag, begon haar vriend ook te praten over zijn angst. Hij trok zich terug uit het conflict omdat hij bang was haar te verliezen. Beiden hebben angst elkaar te verliezen, zijn afhankelijk, maar uiten het op een totaal andere manier.
“De basiskrachten in een mensenleven zijn autonomie en afhankelijkheid.“
Als ik nadenk over (on)afhankelijkheid in relaties loop ik vast in een soort kip-ei discussie. Moet je eerst onafhankelijk kunnen zijn om afhankelijk te kunnen zijn in een relatie? Of andersom?
Tsja, goeie vraag. De basiskrachten in een mensenleven zijn autonomie en afhankelijkheid. We zoeken voortdurend naar balans tussen die twee. Om afhankelijk te durven zijn, heb je wel een bepaalde mate van autonomie nodig. Je hebt eigenheid nodig, dat is de basis van een persoon. En dat heeft weer alles te maken met het psychologische begrip ‘hechting’.
Praat je over hechting in relatietherapie?
Jazeker! Ik vertel vaak tijdens therapie dat we totaal afhankelijk ter wereld komen. Elke baby heeft basisbehoeften. Een kind zoekt verbinding, een spiegel waarin hij zichzelf leert kennen. Door die spiegel ga je ervaren, ‘hé, ik ben een persoon, ik heb een eigen stem’. Als er goed op ons afgestemd wordt als we dorst, honger of pijn hebben, of als we angstig of verdrietig zijn, worden we steviger, krijgen we een basis. En dat is veilige hechting.
“Als er als kind aan jouw behoeften is voldaan, kun je ook onafhankelijk zijn.“
En wat is dan de link tussen die hechting in je kindertijd en relaties die je als volwassene aangaat?
Als we een veilige basis hebben, zijn we in zekere zin onafhankelijk. Je durft te luisteren naar je eigen gevoel. Je kan een grens trekken en zeggen ‘dit wil ik niet!’ als iemand misbruik van je maakt. En je durft je ook kwetsbaar op te stellen, risico te nemen in een relatie omdat je ergens diep van binnen voelt ‘ik mag er zijn’.
Dus het begint toch bij afhankelijkheid!
Het begint in ieder geval al lang voor je een liefdesrelatie krijgt. Als er als kind aan jouw behoeften is voldaan, kun je ook onafhankelijk zijn. Dat proces is trouwens hetzelfde in relaties die we nu hebben als volwassene: hoe veiliger een relatie is, hoe makkelijker het is om je partner los te laten: ‘Ga maar lekker met je vrienden wat doen!’ ‘Jaag je dromen na!’
Die veiligheid groeit als we onze partner als betrokken, toegankelijk en afgestemd ervaren. Dat is de paradox: als je je veilig voelt, durf je elkaar ook los te laten, onafhankelijk te zijn. Als jij onzeker bent of ik wel echt van jou houd, of ik jou te saai vind, dan voelt de relatie niet veilig en is het spannender de ander los te laten.
Ik begrijp dat ik dus eigenlijk iemand een hechtingsvragenlijst moet voorleggen als ik ga daten…
Absoluut, goed idee! Die bestaan.
Lekker romantisch bij je eerste date… ‘zou je ajb deze lijst eerst even willen invullen?’ Of misschien toevoegen aan een online datingprofiel?
Nee haha, tuurlijk niet, maar het kan geen kwaad om je eigen hechtingsgeschiedenis en die van de ander een beetje te begrijpen als je een relatie aangaat of hebt. Er zijn namelijk wel rode of groene stoplichten die erop wijzen of je op een gezonde manier afhankelijk of onafhankelijk kunt zijn. Als je elkaar leert kennen is een belangrijke vraag: durf ik mijzelf echt te laten zien? Zet ik de leuke versie neer van mijzelf? En in hoeverre doet die ander dat? Durft iemand zich te openen, risico’s te nemen?
En als je relatie zich verder ontwikkelt: hoe gaat die ander om met signalen die ik afgeef? ‘Ik heb dit en dit nodig, kun je er voor mij zijn?’ Als die ander zich dan steeds terugtrekt of smoesjes bedenkt, heb je een oranje stoplicht.
Het is een dynamiek die ik vaak terugzie als stellen vastlopen: iemand die angstig gehecht is, veel bevestiging nodig heeft en die bevestiging vraagt van diens partner. Als die persoon dat niet krijgt, gaat ‘ie claimen of controleren. En als de ander vermijdend gehecht is en zich terugtrekt bij conflict kun je het type ruzie wel voorstellen. Een veilig gehecht persoon kan goed reageren op dat claimende gedrag en zeggen ‘ik ben er voor je en ik kom ook terug, maar ik heb ook tijd nodig met mijn vrienden.’
“Als je jezelf niet laat zien aan elkaar, kun je ver van elkaar zijn, terwijl je samen bent.“
Het klinkt allemaal zo definitief met die hechtingsproblematiek. Is er redding als je al lang in een relatie zit en worstelt met vragen van afhankelijkheid of veiligheid?
Zeker. Ik heb ook een ouder stel behandeld, al lang getrouwd. Op het oog ziet het er goed uit, ze werken ook samen. Ze ervaren alleen geen intimiteit meer, leven op twee eilandjes. De emotionele verbinding is weg. Tegelijk houden ze van elkaar. Hebben echt voor elkaar gekozen. Dat is vreemd, ze zijn verbonden maar eigenlijk ook niet. Daar zie je dus: als je jezelf niet laat zien aan elkaar, kun je ver van elkaar zijn, terwijl je samen bent.
Dat klinkt mooi, maar wat doe je dan in die therapie?
Ik help mensen eerst herkennen: wat gebeurt er waardoor we uit elkaar blijven? Eentje is op zoek, en de ander trekt zich terug. Dat houdt zichzelf in stand. De terugtrekker denkt vaak ‘ik doe het niet goed, ik word aangevallen, ik word gecontroleerd, ik mag mijn eigen ruimte niet hebben.’ Degene die op zoek is en aandringt, denkt: ‘je ziet mij niet, je hoort mij niet, ik ga er nog een schepje bovenop doen’. Dat noem je een duivelse dialoog. Het gevolg kan zijn dat je het opgeeft en op eilandjes belandt, zoals dit stel.
Als je dat herkent, dan erken je met elkaar dat je het lastig vindt. Je krijgt een gezamenlijke vijand. Na deze herkenning, leren de partners zich weer te verbinden met zichzelf. Als jij niet weet wat je zelf voelt, vindt of ervaart, hoe kan je dan vragen wat je nodig hebt van de ander? In dit specifieke geval moest een van beide partners leren om echt hulp te gaan vragen. Dat ging bij hem heel diep.
Klinkt als een beproefd stappenplan.
Vergis je niet, het is vaak een taai proces. Maar als het stellen opnieuw lukt om hun diepe (hechtings)behoeften naar elkaar uit te spreken, de partner die boodschap ontvangt en laat weten ‘ik houd van je en ben er voor je’, dan komt er herstel. Er ontstaat veilige hechting. Dat zijn de magische momenten van relatietherapie.
Over Guido: “Als programmamaker bedenk en begeleid ik graag events waar mensen elkaar echt ontmoeten. Waar de ruimte is om stil te staan bij wat de moeite waard is het leven. Ik geloof dat religieuze bronnen en oefeningen daarbij behulpzaam kunnen zijn. Uitgenodigd om dit te ervaren in de open ruimte van Holy Hub!“
Wil je verder lezen?
Elke zondag een inspirerende overdenking in je mailbox?
Met bijpassende reflectievragen om zelf mee aan de slag te kunnen. Meld je hieronder aan. ⬇️