Het gezonde leven
Ik zie hem nog staan. Vanaf de TV straalt het rode licht van de De Wereld Draait Door-studio mijn kamer binnen, mij voor alle voorbijgangers transformerend in een rode alien met te grote televisieogen. Maar daar, naast de tafel van Matthijs, staat iemand met een model van de hersenen enthousiast te vertellen. We hebben als Nederlanders deze energieke man met witte baard massaal omarmd. We houden van de Amsterdamse hersenprofessor Erik Scherder. De app met de naam ‘Ommetje’, waarvoor hij als uithangbord mag dienen, is volgens de website van de Hartstichting maar liefst 1,5 miljoen keer gedownload.
Hoezeer ik zijn enthousiasme ook waardeer en zijn vriendelijke uitstraling helend op mij in laat werken (er zijn blijkbaar nog wel vriendelijke mensen op deze wereld), het bevreemdt me ook. Ik ervaar mijzelf immers helemaal niet als een wandelende verzameling van grijze materie, neuronen, en neurotransmitters, zoals Scherder beweert. Hier stuiten we op een probleem dat mij al langere tijd bezighoudt. Elke dag word ik blootgesteld aan een veelvoud aan gezondheidsadviezen om de werking van mijn lichaam een upgrade te geven en om ziekten te voorkomen. Het irriteert mij meer en meer dat we onszelf zijn gaan beoordelen op basis van lichamelijke fitheid en het onszelf aanrekenen als we niet aan de ‘instragramable’-norm voldoen.
Oké, ik type dit ook als iets te zwaar wegende, 31-jarige op een comfortabele stoel waar ik uren per dag inzit. Helemaal fout dus. En toch vind ik dat we ons kritisch moeten verhouden tot mensen als de enthousiaste bewegingsprofessor die lichamelijke fitheid als kernboodschap van zijn evangelie stelt. Wat is het evangelie, het goede nieuws, in dat geval? Beweeg, en leef nog lang en gelukkig.
Waarom is het geen goed nieuws?
Nog lang en gelukkig leven – wie wil dat nou niet? Toch heb ik daar een paar kritische ideeën over en deze schotel ik je graag voor om eens gezellig samen met vrienden of je partner bij het avondeten te bespreken:
1. De wetenschappelijke taal sluit niet aan bij de menselijke ervaring
Toen ik vroeger hardliep genoot ik van de frisse en koude ochtendlucht. Ik ervoer mijzelf niet als een rennende neurotransmittermachine. Het lijkt me daarom dat de wetenschappelijk taal niet bijdraagt aan het begrijpen van de menselijke ervaring op dat moment. De schrijver en theoloog C.S. Lewis beschreef dit op een mooie manier. Hij stelde dat een kus van een geliefde een ervaring was en wanneer je abstract ging nadenken over die ervaring, je de ervaring daarmee verloor. Als je ooit gekust bent, dan weet je dat er een wereld schuilgaat achter die kus. Je voelt of iemand het meent en echt van je houdt of dat er wordt teruggehouden. Dat er iets speelt en uitgesproken moet worden. Die ervaring en informatie heeft niks met neurotransmitters te maken. Als je je wel tijdens die kus bezig gaat houden met wat er in je lichaam gebeurt in de taal van de neuropsychologie, zoals Erik Scherder dat doet, dan verlies je je ervaring.
En toch doen we het… We optimaliseren ons lichaam op basis van allerlei (pseudo)wetenschappelijke uitkomsten en denken zo de optimale levenservaring te realiseren. Op basis van een abstracte wetenschappelijke taal ‘managen’ wij ons lichaam om er later, als fitte 100-jarige, achter te komen dat we nooit hebben geleefd. We hebben alleen maar ‘geoptimaliseerd’…
2. Een gezond lijf betekent niet een goed leven
Het is frappant, maar ik heb het idee dat er in onze tijd een verschuiving plaatsvindt van de betekenis van het woord ‘goed’. Vroeger had dit een sterkere ethische en morele lading. Het zijn van een goed mens betekende dat je iemand was die omkeek naar anderen, iets betekende voor de samenleving, dat je een oud vrouwtje hielp met oversteken. De discussie over wat goed gedrag is, verdwijnt vandaag de dag naar de achtergrond. Waardoor wordt het vervangen? Door optimalisatie (hij heeft alles uit het leven gehaald) en prestatie (zij heeft echt wat bereikt). De jackpot? Iemand die zich als dikke VMBO’er transformeerde naar fitte masterstudent. Dát is het ethische ideaal van onze tijd, zij hebben écht geleefd.
Puurheid van geloof
Natuurlijk, die laatste opmerking is wat scherp aangezet maar niet onwaar. Het doet me denken aan een discussie uit de vroege kerk. De kerk heeft door de eeuwen heen altijd geworsteld met ketters, mensen waarvan men vond dat ze afweken van het ware pad (de orthodoxia, hier komt het woordje orthodox vandaan). In 313 na Chr. trad Donatus aan als bisschop en eiste het leiderschap op van de Carthaagse Kerk (Carthago was in die tijd een moderne stad in het gebied wat we nu Tunesië noemen). Er was echter iemand anders die dat leiderschap ook opeiste, namelijk een man genaamd Caecilianus. Zij verschilden in hun visie op het martelaarschap. In de eerste eeuwen werden de christenen zwaar vervolgd en vele vonden op een gruwelijke manier de dood. Voor Donatus was het martelaarschap, dat vaak volgde omdat christenen niet meewerkten aan verordeningen van de overheid, een teken van het ware geloof. Caecilianus zag dat niet zo en zag het nut van samenwerking met overheid wel in. Daarmee verried hij het ware geloof, volgens Donatus. Voor hem gold alleen de puurheid van geloof die je met de dood bekoopt.
Het nastreven van het pure en ware is ook verbonden met het streven naar een gezond lichaam en een zo optimaal mogelijk leven. De norm is namelijk heel duidelijk: het ware evangelie is dat je gegarandeerd gelukkig bent als je een waanzinnig lichaam hebt en maximaal fit bent. Het ultieme martelaarschap? BN’er zijn en elke dag in de sportschool jezelf kapot trainen, elke kilocalorie noteren die er binnenkomt en alle sociale momenten benutten om jezelf leuk en sexy gekleed op de foto te zetten. Zij zijn de puristen, de donatisten van onze tijd. Maar nu hoor ik je denken: “Maar ik ben geen BN´er, dus geldt dit wel voor mij¬?” Dat snap ik wel, maar hun levensstijl is wel de norm die wij, gewoon burgervolk, vrij kritiekloos blijken over te nemen. Hoe wij onszelf en anderen beoordelen wordt toch wel veel bepaald door hún ‘pure’ norm.
Beetje menselijkheid graag
Het is goed om te weten dat in het conflict dat ik boven beschreef, donatisten versus caecilianisten, de laatste groep het ‘won’. De meer pragmatische aanpak heeft geholpen, maar ik denk dat hun minder veeleisende interpretatie van het evangelie ook menselijker was. De boodschap van puristen sluit niet aan bij onze rommelige, chaotische en kwetsbare wereld. Ook het gezondheidsevangelie, die de verlossing door een fit lichaam predikt, sluit niet aan. Ons lichaam is te kwetsbaar en onbeheersbaar voor zo’n naïeve boodschap.
Het is allicht een keuze waarover jij als lezer ook mag nadenken. Kun je accepteren dat ons lichaam het op een dag laat afweten? Dat we doodziek kunnen worden zonder dat dat onze schuld is? En wees eens eerlijk. Als ik je die vragen stel, voel je dan niet ook het ongemak? De innerlijke botsing van het culturele ideaal van een op-en-top gezond lichaam wat je zelf hebt gecreëerd versus de gedachte dat we het misschien allemaal niet zo in de hand hebben?
Verkwist en leef
Laten we ons lichaam en leven dus niet als project zien, onszelf niet zien als een machine die optimaal afgesteld moet worden. Het plezier in dit leven zit `m vaak in het onpraktische en het onnuttige. Ga eens naar een vier of vijf uur durende opera en geniet van het prachtige verhaal, de mooie zang en schitterende muziek. En zet jezelf dan niet op de foto om aan iedereen te laten zien dat je bij de opera bent. Verkwist! Of loop zo eens naar de slijter in plaats van naar de sportschool en koop, net als ik straks zal doen, een goede fles wijn. Slurp vanavond samen met een geliefde tot je een ons weegt en wees dan zo stoutmoedig om morgenochtend niet hard te gaan lopen om de ingenomen kilocalorieën te verbranden.
Ik zal zo mijn vriendin een knuffel geven en proberen niet te denken aan neurotransmitters.
Salut!
Over Rik: Rik de Olde (1990) is huiskamerfilosoof en HR-manager. Hij is een liefhebber van moeilijk denken en is daarom vaak met een filosofie- of theologieboek op schoot te vinden in zijn kantoortje.
Elke zondag een inspirerende overdenking in je mailbox?
Met bijpassende reflectievragen om zelf mee aan de slag te kunnen. Meld je hieronder aan. ⬇️
