“YOLO” is een kenmerkende slogan voor de 21e eeuw. Er is geen universele (religieuze) betekenis meer, dus bepaal zelf je betekenis maar, je leeft toch maar één keer. Dat is makkelijker gezegd dan gedaan. Wat is de juiste betekenis? Of is de juiste betekenis wat “goed voelt”? Is er überhaupt wel een juiste betekenis? Immers, als het hele universum een toevalsproduct is waar geen goddelijke schepper aan te pas hoefde te komen, waarom zou er dan zoiets zijn als een juiste betekenis? En als er eigenlijk geen juiste of onjuiste betekenissen zijn, wat is dan het doel? Waarom zouden we überhaupt iets doen? Gelukkig zijn de meeste mensen niet zo actief bezig met deze vraagstukken, maar als we onze cultuur zorgvuldig observeren kunnen we wel zien hoe deze “betekenis crisis” onderliggend invloed heeft.
Een mooi voorbeeld hiervan zijn alle complottheorieën waar alarmerend veel mensen zich aan te buiten gaan. De betekenis van de complotdenker houdt in dat er sprake is van een groot (soms zelfs kosmisch) complot, en de complotdenker doorziet als een van de weinigen hoe alles en iedereen gemanipuleerd wordt. Het individu heeft zo een nieuw kosmisch verhaal verzonnen, waarin hijzelf als een soort ultieme verzetsheld strijdt tegen de kwade machten van “de elite”, in welke vorm die zich dan ook voordoen. Therapeut en Auschwitz-overlever Viktor Frankl stelde dat de mens een wil naar zingeving heeft. Hij observeerde dat ieder mens een behoefte heeft aan betekenis in het leven, en dat een afwezigheid van betekenis kan leiden tot zware culturele en mentale problemen. Misschien zien we dit wel weerspiegeld in de complottheorieën, waarvan sommige in de buurt komen van psychotische waanideeën. De betekeniszoektocht gaat in dit voorbeeld zo ver dat mensen zichzelf liever voor de gek houden dan in een betekenisloos universum te leven.
Een andere manier waarop mensen vandaag de dag betekenis kunnen vinden, is in een groepsbeweging, zoals bijvoorbeeld activistische groeperingen. Binnen activistische bewegingen krijgt men voor een deel zijn zingeving weer terug. Dan horen we immers weer bij een groter geheel, en kunnen we ons inzetten voor een hoger doel. Soms pakt dat heel mooi uit, zoals in het geval van klimaatactivisme of andere strevenswaardige doelen.
Activisme kan echter ook helemaal de verkeerde weg inslaan. De grootste activist van de twintigste eeuw was waarschijnlijk Adolf Hitler. Reken maar dat de jonge Duitsers een groot gevoel van saamhorigheid en doelmatigheid ervaarden in de tijd dat Hitler aan de macht kwam. Het was duidelijk wat het hoogst goed was (het Duitse volk), wat er verkeerd was (de Joden) en wat het ultieme doel was (een samenleving van “übermenschen”). Er waren zelfs hele stadions waar mensen door middel van massahysterie en allerlei symboliek in semi-religieuze extase gebracht werden. Die zoektocht naar zingeving is dus uiterst wispelturig. Veel mensen vinden die zingeving op persoonlijk vlak in de liefde, religie of spiritualiteit, maar het kan zich ook maar al te gemakkelijk uiten in een materialistische levenshouding, of erger, in doorgedreven complottheorieën of een verstokt nationalisme.
Wat denk jij dat de beste manier is om betekenis te geven aan het leven? Is het mogelijk om een betekenisvol leven te leiden zonder religie?
Elke zondag een inspirerende overdenking in je mailbox?
Met bijpassende reflectievragen om zelf mee aan de slag te kunnen. Meld je hieronder aan. ⬇️
