Het contrast kan haast niet groter: te midden van een drukbezochte, rumoerige Noordermarkt zit ik tegenover Johan Visser in een rustige Noorderkerk. Zonnestralen schijnen er rijkelijk naar binnen. Waar buiten de geuren van koffie en bier zich mengen met de stemmen van marktverkopers en toeristen, klinkt binnen het serene gezang van een koor. Over rust gesproken. Toch zit echte rust voor Johan niet alleen in een plek waar stilte is, blijkt later uit ons gesprek. ‘Rust is ook gewoon alles laten vallen en niks doen.’ Een gesprek over de keerzijde van het ‘in-balans-zijn’ en een voorproefje op de cursus Sense of Sabbat die 14 september gaat starten.
‘Mijn laatste rustmoment? Dat was gisteren, tussen de kerkdiensten door. Ik werk als predikant op zondagen, maar probeer de dag verder zo relaxed mogelijk te houden. Zo’n dag vult zich dan verder met doen waar ik echt even behoefte aan heb: een boek lezen, de krant doorbladeren, praten met de mensen die op dat moment in huis zijn.’ Lachend vervolgt hij: ‘En in slaap vallen. Gewoon echt even niets doen.’
Welke rol speelt rust verder in je leven?
‘Als ik terugkijk op de rest van dit jaar speelt rust daarin ook een belangrijke rol. Ik had studieverlof en heb toen nog een week in een klooster gezeten. Daar vond ik ook wel echt rust, in een totaal andere omgeving. Maar ik merkte ook dat ik begon te snakken naar e-mail. Ik ervaarde een soort verweesd gevoel. Ja, dat was confronterend: als puntje bij paaltje komt is er innerlijk toch ergens de behoefte aan een vast ritme van actief dingen doen. Dat geeft houvast.’
Hoe heeft zich dat bij jou ontwikkeld? Heeft een dominee rust op een gegeven moment ‘onder de knie’?
‘Het klopt natuurlijk wel dat je verschillende fases in je leven hebt waarin je verschillende dingen leert. Toch denk ik ook dat je hierin altijd leerling blijft. Ik heb inmiddels wel een ritme gevonden dat goed werkt voor mij. Ik begin de dag met rust, stilte, meditatie en gebed. Het heeft ook een tijd geduurd om daarin een vaste vorm te vinden. Inmiddels is het onderdeel van mijn leven geworden, net als ontbijten. Maar nog steeds ben ik af en toe zoekende naar wat wel en niet werkt en hoe ik daar vorm aan geef.’
We zitten hier middenin de Jordaan, waar de rust meestal ver te zoeken is. Welke plekken in Amsterdam helpen jou bij het vinden van rust?
‘Ik hou van mooie parken. Het Westerpark bijvoorbeeld, als het geen warme zomerdag is dan vind ik daar rust. Verder heeft het voor mij ook met momenten te maken: ’s morgens vroeg door de stad fietsen vind ik bijvoorbeeld heel rustgevend. Tegelijkertijd zit rust hem denk ik niet alleen in een lege plek of een leeg moment.’
Vertel.
‘Nikolaas Sintobin, internetpastor en Jezuïet hier in Amsterdam, vertelde dat de Kalverstraat voor hem een plek is waar hij iets van God ervaart. Dat heeft dus te maken met de manier waarop je naar mensen kijkt. Je kijkt dan met een nieuwe blik naar de ander. In een pastorale ontmoeting of in een druk ziekenhuis kan er ook een sereen moment van ontmoeting zijn. Terwijl ik toen ik laatst in een stil klooster zat ook grote onrust ervaarde.’
Zijn er nog nieuwe inzichten die je zelf hebt opgedaan in de voorbereiding van de cursus?
Na een pauze: ‘In onze cultuur denken we nog sterk vanuit de gedachte dat je rust nodig hebt om het vol te houden. Dat is een vrij pragmatische benadering. In de sabbat keer je je juist naar binnen en kom je tot jezelf en tot God als doel op zich. Dan ontstaat er ook ruimte voor je medemens. Verder denk ik dat de sabbat ons leert dat vrijheid niet zonder begrenzing kan, dat stoppen en jezelf begrenzen juist helpt om echt vrij te worden.’
Wat levert ons dat op?
‘Goede vraag. Ik denk dat dat verdieping aan je leven geeft. Het helpt bij het stellen van vragen aan jezelf. Wie ben ik en waarom ben ik hier? Wat is het waar ik nou echt voor wil gaan? Het helpt ook bij het bepalen van diepere waarden. In het dagelijks leven worden we continue verleid door beelden en boodschappen die nauwelijks de diepere waarden, zoals vergeving of compassie, bij ons oproepen. Om je door die waarden te laten raken en vormen, daar is ruimte voor nodig. Door de ontstane ruimte van de sabbat kom je weer tot die diepere waarden. Ik geloof dat dat je leven kan verrijken.’
Het hebben van rust kan ook een nieuw statussymbool worden dat samenhangt met een leven dat perfect in balans is. Hoe kijk je daar tegenaan?
‘Ja, daar kun je wat ironisch naar kijken, maar het laat ook zien hoe diep de waarde van presteren ons leven bepaalt. Iemand als psychiater Dirk de Wachter ziet het volgens mij scherp: dat veel wellness, rust en spiritualiteit aan de oppervlakte blijft en de echte oorzaken van onrust en drukte niet aanpakt. Rust zoeken wordt dan opnieuw gepresenteerd als iets wat we bereikt hebben, als een prestatie die iets zegt over je status in het leven. Het wordt bijna iets elitairs. Terwijl dat nou precies níet is wat rust inhoudt. In rust hoef je niets en niemand te zijn en daar hoef je ook niets van te laten zien.’
Hoe onderscheidt de sabbat zich daarin?
‘Sabbat is gewoon stoppen en alles laten vallen waar je op dat moment mee bezig bent. Het is niet het in-balans-zijn. Iedereen is daarin gelijk: de arbeider die kapot is na de hele week in de kas of het distributiecentrum te hebben gewerkt, iemand die met een ziek lichaam niet meer meedoet in het arbeidsproces en de persoon met een voldoening gevende baan die ‘gewoon lekker gewerkt heeft’. Alle drie hebben ze die rust nodig, los van wat ze gedaan hebben. Het sabbatsprincipe geldt trouwens niet alleen voor mensen: het geldt ook voor dieren en het land. Die ezel die op zondag rust heeft: die maakt zich totaal niet druk over in balans zijn en mag toch rusten (en kan dat wellicht ook beter dan wij mensen).’
Zo’n hele dag niets doen, is dat niet opnieuw een beknelling?
‘Een sabbat waarbij je je continu aan regels moet houden kan je als benauwend ervaren. Jezus botste in zijn dagen daar ook op. Hij zei dat de rustdag er voor de mens is en niet andersom: dat geeft vrijheid om de rust in te vullen en volgens Hem ook dat je ook moet omzien naar anderen. Je krijgt rust niet alleen om zelf op te laden, op adem te komen en te genieten, maar ook om er op een nieuwe manier voor anderen te zijn. Je kan je dan opnieuw laten raken door de nood van de mensen. Daarin zit iets van een bevrijd raken en ruimte krijgen voor anderen. De sabbat gaat niet alleen over persoonlijke rust of over de economie, maar over een groter geheel.’
Waarom is deze cursus juist waardevol voor de doelgroep van Holy Hub?
‘Ik ben natuurlijk ook student geweest en ik moet eerlijk zeggen dat het leven voor mij toen niet zo zwaar was als voor de twintigers van nu. De mentale druk van het leven is heel groot. Ik denk dat jullie generatie daar, zeker hier in Amsterdam, de gevolgen van ondervindt. Daarom is het denk ik ontzettend belangrijk om van rust serieus werk te maken. Ik denk dat een groot deel van de jongeren daar nu een acuut belang bij heeft. Ik beweer niet dat ik nu alle antwoorden heb, maar ik hoop dat we samen kunnen ontdekken dat het sabbatsprincipe daar behulpzaam bij is. Zowel op het niveau van hoe je naar de wereld en naar jezelf kijkt, als gewoon een praktisch principe.
Wat hoop je voor deze cursus?
‘Wat ik hoop is dat het in de eerste plaats leidt tot zelfreflectie. Oude teksten functioneren vaak als spiegel. Je spiegelt je eigen leven en waarden aan zo’n tekst en wordt bevraagd hoe en waarom je leeft zoals je leeft. Daarnaast hoop ik dat het helpt om een levensvisie te vormen. Verder willen we mensen ook echt uitdagen om praktische vormen te vinden voor dat sabbatsprincipe. Dat zal voor ieder persoon weer verschillend zijn. Ik hoop in ieder geval dat deelnemers van de cursus concreet iets zullen ervaren van de waarde van de sabbat. Niet om in-balans te raken, maar een pauze om je niet gek te laten maken.’
Elke zondag een inspirerende overdenking in je mailbox?
Met bijpassende reflectievragen om zelf mee aan de slag te kunnen. Meld je hieronder aan. ⬇️
