Afgelopen week werden er weer drie pakketjes op één dag voor mij bezorgd. Een beetje beschamend pakte ik ze aan. Schichtig keek ik om me heen of niemand me met de dozen van de bekende webshops zag staan. Ik liep snel naar binnen, al balend dat het wéér dezelfde postbode was als een paar dagen eerder.
De 24-uurseconomie viert momenteel hoogtij. Ook ’s avonds kan je nog je je benodigde wc-papier, pindakaas of winterjas inslaan. Verbonden ben je altijd en in tijden van thuiswerken bestaan kantooruren niet meer. Via webshops als Bol.com kan je op elk moment producten bestellen en binnen een dag in huis hebben. We zijn er met z’n allen een stuk flexibeler op geworden en kunnen op elk gewenst moment consumeren en onze behoeften bevredigen.
Toch worden de negatieve effecten van de 24-uurseconomie steeds meer zichtbaar. In Nederland worden maar liefst 700.000 internetbestellingen per dag geplaatst en in deze coronatijd is dit alleen nog maar meer toegenomen. Naar schatting worden van al deze bestellingen 15%, dat zijn 73 pakketten per seconde, weer retour worden gestuurd. Artikelen die niet meer verkocht kunnen worden, zoals modieuze kleding, wordt vernietigd1. Al het karton, plastic en CO2-uitstoot die daarvoor nodig zijn en de impact die dit heeft op het milieu, laten de keerzijde zien van onze drang naar instant bevrediging.
Flexibilisering
De toegenomen flexibilsering van werktijden zorgt ervoor dat veel mensen hun werk en zorgtaken op een betere manier kunnen combineren. Toch maakt het flexibel werken het ook moeilijker om zowel fysiek als mentaal even afstand te nemen van je bezigheden2. Er is altijd wel een ongelezen mail die beantwoord moet worden en in een groepsapp met collega’s wordt verwacht dat je ook buiten werktijd reageert. Om promotie te kunnen maken moet je de extra mile gaan, doorgaan waar andere stoppen. Het is belangrijk om niet alleen inzet te tonen, maar minstens zo belangrijk om zichtbaar te zijn en jezelf te profileren. Merk je dit ook op je werk of niet? De grens tussen werk en privé kan zo gemakkelijk vervagen en helaas is het vaker de privésituatie die onder het werk leidt dan andersom. Ouders die met hun kinderen op stap zijn, maar ondertussen nog telefoontjes moeten plegen of mails beantwoorden op hun smartphone, zijn eerder regel dan uitzondering geworden.
De negatieve consequenties van flexibilisering komen steeds meer aan het licht en duidelijk wordt dat het aan de basis kan liggen van een burn-out. PvdA-kamerlid Gijs van Dijk diende deze zomer een initiatiefwet in tot het Recht op Onbereikbaarheid van werknemers. Er moeten volgens hem afspraken gemaakt worden over wanneer werknemers bereikbaar zijn en wanneer niet, om zo een cultuur van ‘altijd aan staan’ tegen te gaan.
Biologische klok
De 24-uurseconomie zorgt ervoor dat zowel producenten als consumenten zich steeds minder aantrekken van de biologische klok. Dit is op meerdere vlakken problematisch en de natuurlijke cycli van dag en nacht, zomer en winter, worden doorbroken. Cycli die onlosmakelijk verbonden zijn met het menselijk bestaan. De leus ‘rust, reinheid en regelmaat’, afkomstig uit de 19e eeuw, blijkt nog altijd van toepassing. Slaap is bijvoorbeeld nog altijd een lichamelijke behoefte die ons hele lichamelijke bestaan in hoge mate structureert. Het ontbreken van slaap kan zelfs levensbedreigend zijn.
De Joodse traditie heeft het belang van de natuurlijke cycli goed begrepen en houdt het natuurlijke ritme in ere. In het Joodse denken is sprake van een sterkte scheiding tussen het alledaagse en het heilige. Alles wat heilig is kan niet samen gaan met optimalisering en doelmatigheid. Voor moslims is dit de vrijdag, voor joden de zaterdag en voor christenen de zondag. Heb jij ook een rustdag voor jezelf?
De rustdag
In het Bijbelgedeelte Exodus 20:8 wordt de joodse rustdag, de sabbat ingesteld:
“Houd de sabbat in ere, het is een heilige dag. Zes dagen lang kunt u werken en al uw arbeid verrichten, maar de zevende dag is een rustdag, die gewijd is aan de Heer, uw God; dan mag u niet werken.”
De sabbat (Hebreeuws: שַּׁבָּ֖֜ת sja-bat) is dus een heilige dag en die losstaat van de andere zes dagen van de week. Het doorbreekt de sleur van werk en de gerichtheid op productie en exploiteren.
Het eerste verhaal in de Bijbel is dat van Adam en Eva. Zij zijn de eerste mensen en wonen in een prachtige tuin, in het paradijs. Daar krijgen ze de opdracht van God om vruchtbaar te zijn en ervoor te zorgen dat er overal op aarde mensen komen wonen3. Ze mogen werken en voor de aarde zorgen en hier wordt positief gesproken over arbeid. Maar dan gaat alles mis, kiezen de mensen tegen God en worden ze hiervoor gestraft. Arbeid is niet langer iets goed maar wordt een vloek voor de mens. Er staat dat Adam en Eva zullen moeten zweten voor hun brood, hun hele leven lang 4 Werken is een last geworden.
Tussentijd
Wel is er de rustdag waarop niet gewerkt hoeft te worden. Daardoor ontstaat er een soort ‘tussentijd’, zoals filosoof Byung-Chul Han het noemt5. Deze tussentijd is een speeltijd en een tijd van vrede. Het woord sabbat betekent oorspronkelijk ook ‘ophouden’, het is een dag van niet-doen. Een dag waarop het ‘gebruik van het onbruikbare’ bereikbaar wordt. Een tijd zonder arbeid en oase van rust. Dit is de dag waarop een mens alles wat hij in de afgelopen zes dagen heeft voortgebracht als het ware in dankbaarheid teruggeeft aan God die hem daarvoor de kracht heeft gegeven6. Een dag om te genieten en terug te kijken op alles wat je de voorgaande week hebt gekregen. Een dag om even stil te staan en waarop er ruimte is om te reflecteren op wat er goed en niet goed ging en om na te denken hoe het in het vervolg anders kan. Een dag die niet bedoeld is om na te rusten nóg harder te werken. De rustdag is niet ingesteld vanwege optimale doelmatigheid of om het aantal bedrijfsongelukken te verminderen. God nam geen rust omdat hij vermoeid was of weer op krachten wilde komen – maar omdat zijn werk gedaan was, zo stelt Tomáš Sedláček7. Na zes dagen van scheppen kon hij op de zevende dag met voldoening naar zijn werk kijken. Zes dagen in de week heeft de mens gekregen om de wereld te vervolmaken, maar op de zevende dag is er geen plek voor ontevredenheid, maar ontstaat er ruimte om te genieten van de schepping en wat je hebt voortgebracht.
Een heilige dag?
De joodse filosoof Abraham Joshua Heschel spreekt over de sabbat als ‘een heiligdom in de tijd’, als een steeds terugkerende rem op onze neiging de ruimte, de wereld te beheersen als een rusteloze, grenzeloze activiteit6. De zevende dag is meer dan een moment om op te laden voor het werk dat de volgende dag weer op ons te ligt te wachten. Het is een Godsgeschenk, heilig en onaantastbaar. Als we in de Bijbel lezen over wat God geschapen heeft, dan bestaat dit zodat wij er rust, voldoening en vreugde in zouden vinden. Het doel is niet om wanneer iets is gemaakt gelijk door te gaan naar het volgende project. Groei om de groei, winst om de winst, dat is in ieder geval niet het doel. Het nut ligt in het nemen van rust, het beleven van de voldoening en ons te realiseren wat er is gecreëerd. Wanneer voel jij je echt voldaan en ontspannen?
Mensbeeld
Om dit werkelijk zo te kunnen ervaren, is er een ander mensbeeld nodig. Een mens wordt niet gedefinieerd door zijn/haar productievermogen en nuttigheid. Onze eigenwaarde hangt niet af van arbeid. Arbeid kan ook heel erg ontmenselijkend zijn. Ons mens-zijn is zoveel meer dan werk en de behoefte aan rust is niet iets wat we moeten associëren met zwakheid. Dat deze associatie vaak wel aanwezig is, komt naar voren in ons taalgebruik. We zeggen dat we er even tussenuit moeten, een dagje vrij nemen. Het Franse woord voor ‘vakantie’ (vacation, les vacances) komt van ‘leeg maken’ en het Duitse Freizeit betekent niet alleen open of vrije maar ook lege tijd. To take a day off, deze dag staat uit en telt niet mee ten opzichte van andere dagen. ’Dit maakt duidelijk dat we deze dagen zien als leeg, minder, min of meer verloren dagen.7
Ik pleit dan ook voor een herwaardering van de rustdag. Een rustdag niet als een dag waarop je niets mag en waarvan de invulling bepaald wordt door regels, maar die in het teken staat van rust, reflectie en genieten. Een dag als stil protest tegen de dominantie van de 24-uurs economie die onze klokkentijd definieert en waardoor onze natuurlijke cycli worden doorbroken. Een dag om je aan te laven, een oase van rust, als een geschenk te midden van de andere zes dagen waarin we zo vaak geleefd worden. Zoals Jezus zelf zegt: “De rustdag is er voor de mens, en niet de mens voor de rustdag.”8
Heb je het gevoel dat je wel heel veel moet? Zoek je naar een gezond levensritme? Wil je de kunst van echt pauzeren leren? In de cursus Sense of Sabbat gaan we op zoek naar wat de traditie van de sabbat ons daarover kan leren. Klik hier voor meer info
Wil je verder lezen?
Elke zondag een inspirerende overdenking in je mailbox?
Met bijpassende reflectievragen om zelf mee aan de slag te kunnen. Meld je hieronder aan. ⬇️