Hoe overbrug je de kloof tussen hoofd en hart?

Er wordt, opnieuw, heel veel discipline van ons gevraagd de komende tijd. En dat zal hoogstwaarschijnlijk op een manier gebeuren waar Nederlanders niet zo van houden: van bovenaf opgelegde disciplinerende maatregelen. Een nieuwe lockdown ligt in het verschiet. Daar gaat ook een grote disciplinerende kracht van uit: we moeten thuiswerken, we sluiten horeca en culturele instellingen, we beperken de bewegingsvrijheid, we handhaven …. Toch wordt boven alles een groot beroep gedaan op onze eigen discipline. We moeten onze verantwoordelijkheid nemen, creatief zijn maar niet de grenzen op zoeken, ons gezonde verstand gebruiken. We kunnen nog zoveel maatregelen opleggen, als we zelf de discipline niet kunnen opnemen zijn we als de patiënt die steeds meer medicijnen krijgt voorgeschreven maar ze niet inneemt.

Maar hoe werkt discipline eigenlijk? En hebben religieuze tradities ons iets te bieden in de beoefening hiervan?

De kloof tussen hoofd en hart

In de grote spirituele tradities wordt diep beseft dat een van binnenuit beoefende discipline niet zonder (geestelijke) disciplines kan. De reden hiervoor ligt bij wat we allemaal wel herkennen: de kloof tussen onze gedachten en onze wil, tussen ons hoofd en ons hart, tussen droom en daad. We weten van veel dingen wat het beste zou zijn, maar als het erop aankomt doen we het niet. Denk maar aan je nieuwjaarsvoornemens. De diepste redenen daarvoor blijven vaak nogal raadselachtig, maar feit is dat in ons de nodige weerstand tegen discipline zit. Heel vaak is de sprong van een gegrond voornemen naar de uitvoering simpelweg te groot. Om over het aanleren van een nieuwe gewoonte nog maar te zwijgen. Om die raadselachtige kloof te overbruggen zijn disciplines nodig.

Wat zijn (geestelijke) disciplines

Wat zijn disciplines? Disciplines zijn oefeningen die helpen om een bepaalde manier van leven tot een diepgewortelde gewoonte te maken. Samen vormen ze als het ware de pijlers onder de brug die de kloof tussen droom en daad overbrugt. Door jezelf met regelmaat te oefenen in verschillende onderdelen van een bepaalde uitdaging kom je in een proces van geleidelijke transformatie. Een behulpzame omschrijving is: ‘Een discipline is elke activiteit die we ondernemen om te bereiken wat met een directe inspanning niet lukt.’ Ik ben ervan overtuigd we de gevraagde discipline van de volgende fase zonder dat soort oefeningen niet vol kunnen houden! Ik geloof ook dat de in spirituele tradities ontwikkelde geestelijke disciplines ons daarbij enorm kunnen helpen. Daarom hier een mini-overzicht van de geestelijke disciplines zoals ik ze ken uit de christelijke traditie. Ze vallen uiteen in twee categorieën.

Disciplines van onthouding

Allereerst zijn er de disciplines van onthouding. In de christelijke traditie zijn dat onder andere: alleen-zijn, stilte, vasten, soberheid, onthouding en opoffering. Tot al deze disciplines waren en waren en zijn we in deze maanden ‘veroordeeld’. We deden ze, noodgedwongen. In de komende tijd zal het erop aankomen dat we ze van harte gaan doen, tegen de vermoeidheid in. Dat we met overtuiging blijven afzien van dingen omdat het goed is om te doen. Dat we dit niet knarsetandend maar welwillend en misschien zelfs met vreugde doen. Niet omdat het ons opgelegd wordt, maar omdat we er innerlijk voor gemotiveerd zijn. Om zo onze naasten lief te hebben als onszelf (en misschien wel ruimte vinden om iets van God te ervaren).

Disciplines van commitment en engagement

Vervolgens zijn er de disciplines van commitment of engagement. In de christelijke traditie zijn dat onder andere: studie, dienstbaarheid, gebed, gemeenschap, biecht en onderwerping aan het gezag. Ook verschillende van deze disciplines zijn we de afgelopen tijd onder de druk van de omstandigheden gaan beoefenen. Er is een enorme geest van dienstbaarheid en hulpvaardigheid losgekomen. Ondanks de fysieke afstand oefenden we ons in allerlei vormen van verbondenheid en gemeenschap. En tot onze eigen verbazing bleken we als Nederlanders bereid het gezag van de regering te aanvaarden en de maatregelen op te volgen. Houden we dit vol, de komende tijd, nu de virusmoeheid toeslaat? Blijven we ons dan vanuit een intrinsieke motivatie wijden aan het beoefenen van deze disciplines? Omdat dit het goede is om te doen en tot goed leven met elkaar leidt?

Met welke disciplines begin jij?

Zonder disciplines van onthouding en engagement zullen we in de komende tijd de nodige discipline niet kunnen opbrengen. Er is nog veel meer over te zeggen, dat komt later nog wel terug. Voor nu is de vraag: met welke disciplines begin jij te oefenen? Niet tandenknarsend, maar vanuit de overtuiging van je hart?